Sëmundjet e zemrës janë një term i përgjithshëm që përshkruan çdo gjendje të zemrës që ndikon në funksionimin e saj dhe të enëve të gjakut. Disa gjendje të zemrës përfshihen nën këtë term. Këto përfshijnë sëmundjen e arteries koronare (CAD), aritmitë kardiake (rrahje të parregullta të zemrës), infarktin e miokardit dhe dështimin e zemrës, ndër të tjera.
Sëmundjet e zemrës janë shkaku kryesor i vdekjes në Shtetet e Bashkuara. Për fat të keq, disa prej tyre mund të jenë “vrasës të heshtur”, që do të thotë se nuk vëreni ndonjë simptomë derisa gjendja të përparojë. Shkaqet e sëmundjeve të zemrës varen nga lloji i gjendjes që keni. Megjithatë, gjendje si tensioni i lartë i gjakut dhe diabeti, përdorimi i tepërt i alkoolit dhe duhanit, si dhe një dietë jo e shëndetshme, mund të rrisin rrezikun për disa lloje sëmundjesh të zemrës.1
Shkaqet
Meqenëse sëmundjet e zemrës përfshijnë lloje të ndryshme gjendjesh të zemrës, shkaku (ose shkaqet) i saktë varet nga lloji i sëmundjes që keni. Sëmundja më e zakonshme e zemrës është sëmundja e arteries koronare (CAD), e cila kufizon rrjedhjen e gjakut drejt zemrës.Ekziston një “i dyshuar” kryesor për CAD dhe sëmundje të ngjashme të zemrës: grumbullimi i pllakave. Pllaka është një substancë yndyrore dhe dyllore e përbërë nga kolesteroli, kalciumi dhe minerale të tjera. Kur pllakat fillojnë të rriten në arteriet e zemrës (enët e gjakut), ato mund të kufizojnë rrjedhjen e gjakut dhe të pengojnë oksigjenin të shkojë drejt dhe nga zemra.
Tensioni i lartë i gjakut, kolesteroli i lartë dhe pirja e duhanit janë ndër faktorët më të zakonshëm që kontribuojnë në grumbullimin e pllakave në zemrën tuaj.²
Tensioni i lartë i gjakut
Tensioni i gjakut është forca që ushtron gjaku mbi muret e arterieve teksa qarkullon nëpër to. Nëse tensioni i gjakut është i lartë, zemra juaj duhet të punojë më shumë për të pompuar gjakun nëpër arterie. Kjo forcë shtesë mund të përshpejtojë grumbullimin e pllakave dhe të dëmtojë arteriet. Si pasojë, ato fillojnë të ngushtohen, gjë që e vështirëson pompimin e gjakut nga zemra dhe rrit rrezikun për sëmundje të zemrës.³Kolesteroli i lartë
Jo çdo kolesterol është i keq—në fakt, trupi ka nevojë për kolesterol të mirë për të prodhuar qeliza dhe hormone. Ekzistojnë dy lloje kolesteroli: lipoproteina me dendësi të lartë (HDL – kolesteroli i mirë) dhe lipoproteina me dendësi të ulët (LDL – kolesteroli i keq). Nivelet e larta të LDL-së mund të çojnë në grumbullimin e pllakave dhe të kufizojnë funksionin e arterieve.⁴Pirja e duhanit
Kimikatet që ndodhen në cigare dhe produkte të tjera të duhanit mund të shkaktojnë inflamacion në arterie. Kur arteriet inflamohen, ato ngushtohen dhe rritin rrezikun për grumbullim pllakash. Hulumtimet tregojnë gjithashtu se edhe personat që ekspozohen ndaj tymit të dorës së dytë (dmth. thithin tym nga cigares e të tjerëve) mund të kenë rrezik më të lartë për të zhvilluar sëmundje të zemrës.⁵Burimi: Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC), "Duhani dhe sëmundjet kardiovaskulare".
Faktorët e rrezikut të lidhur me gjendje shëndetësore
Diabeti
Diabeti ndodh kur pankreasi nuk prodhon mjaftueshëm insulinë—një hormon që ndihmon trupin të shndërrojë glukozën (sheqerin) në energji. Si rezultat, nivelet e larta të glukozës për periudha të gjata mund të shkaktojnë dëme të mëdha në organe, përfshirë zemrën dhe arteriet. Personat me diabet gjithashtu kanë më shumë gjasa të kenë tension të lartë dhe kolesterol të lartë—dy faktorë të rëndësishëm për grumbullimin e pllakave në zemër.⁶
Sëmundjet e veshkave
Personat që kanë sëmundje të veshkave janë gjithashtu në rrezik më të lartë për zhvillimin e sëmundjeve të zemrës. Veshkat filtrojnë gjakun, por kur nuk funksionojnë siç duhet, mbetje të dëmshme (si kolesteroli dhe depozitat e kalciumit) mund të grumbullohen në enët e gjakut dhe të çojnë në bllokime arteriale.⁷
Sëmundjet autoimune
Gjendje si artriti reumatoid, sëmundja e Crohn-it ose lupusi shkaktojnë inflamacion në trup. Nëse këto gjendje përparojnë, inflamacioni mund të prekë edhe zemrën dhe funksionin e enëve të gjakut. Hulumtimet tregojnë gjithashtu se personat me sëmundje autoimune shpesh kanë edhe faktorë tradicionalë të rrezikut për sëmundje zemre, si diabeti dhe tensioni i lartë.⁸
Faktorët e rrezikut të lidhur me stilin e jetesës
Disa zakone të përditshme mund t’ju bëjnë më të ndjeshëm ndaj sëmundjeve të zemrës, veçanërisht sëmundjes së arteries koronare. Lajmi i mirë është se, në shumicën e rasteve, këta faktorë janë të kontrollueshëm dhe mund të përmirësohen me ndryshime në stilin e jetesës.⁹
• Obeziteti: Personat me mbipeshë kanë më shumë gjasa të zhvillojnë sëmundje të zemrës sepse kanë rrezik më të lartë për tension të lartë, kolesterol të lartë dhe diabet.
• Jetë sedentare: Mungesa e aktivitetit fizik gjatë ditës (p.sh., qëndrimi ulur shumicën e kohës dhe ecja më pak se 5,000 hapa në ditë) mund të rrisë rrezikun për sëmundje zemre. Shoqata Amerikane e Zemrës rekomandon të paktën 150 minuta aktivitet fizik në javë për të ulur rrezikun.10
• Stresi: Të gjithë përballen me stres, por mënyra se si e menaxhoni atë ndikon në shëndetin e zemrës. Menaxhimi i dobët i stresit mund të çojë në sjellje si pirja e duhanit, konsumimi i alkoolit, të ngrënit shumë ose shumë pak, dhe mungesë aktiviteti fizik. Këto sjellje rrisin rrezikun për tension të lartë, obezitet dhe kolesterol të lartë, të cilat të gjitha çojnë në sëmundje të zemrës.¹²
A është sëmundja e zemrës e trashëgueshme?
Ju keni më shumë gjasa të zhvilloni sëmundje të zemrës nëse njëri nga prindërit tuaj vuan nga kjo sëmundje. Edhe nëse sëmundja ndodhet te të afërmit jashtë prindërve, ju përsëri jeni në rrezik më të lartë për të zhvilluar një gjendje të zemrës.
CDC rekomandon që të njiheni me historinë familjare të sëmundjeve të zemrës dhe të shënoni moshën kur të afërmit tuaj janë diagnostikuar. Kjo mund t’ju ndihmojë ju dhe mjekun tuaj që të identifikoni faktorë të mundshëm rreziku dhe të filloni monitorimin e shëndetit të zemrës më herët.¹³
Disa persona me sëmundje të zemrës kanë një gjendje të quajtur sëmundje kongjenitale e zemrës (CHD)—një çrregullim i zemrës që është i pranishëm që në lindje. Shkencëtarët dhe mjekët nuk e dinë gjithmonë saktësisht pse një foshnjë zhvillon një defekt të lindur në zemër, por disa studime tregojnë për mutacione gjenetike dhe faktorë trashëgues.
Një foshnjë ka rrezik më të lartë për të zhvilluar CHD nëse:¹⁴
- Njëri ose të dy prindërit kanë gjithashtu CHD
- Njëri ose të dy prindërit kanë një histori personale me gjendje të tjera shëndetësore, si diabet ose rubeolë
- Prindi që lind ka pirë duhan ose ka konsumuar alkool gjatë shtatzënisë
Kush preket nga sëmundjet e zemrës?
Sëmundjet e zemrës janë shkaku kryesor i vdekjes në Shtetet e Bashkuara. Megjithatë, ekzistojnë disa faktorë rreziku të cilët nuk janë nën kontrollin tuaj. Këto përfshijnë:¹⁵
Gjinia
Të dy, burrat dhe gratë mund të zhvillojnë sëmundje të zemrës, por burrat kanë rrezik më të lartë për të pësuar infarkt dhe zakonisht preken në një moshë më të re se gratë. Megjithatë, rreziku për gratë rritet pas menopauzës dhe ato kanë më shumë gjasa të vdesin më herët nëse zhvillojnë një gjendje të zemrës.
Mosha
Sëmundja e zemrës mund të zhvillohet në çdo moshë, përfshirë edhe foshnjat e sapolindura me CHD. Megjithatë, në përgjithësi, sa më i vjetër të jeni, aq më i lartë është rreziku për zhvillimin e sëmundjeve të zemrës. Shumica e personave që vdesin nga sëmundjet e zemrës janë mbi moshën 65 vjeç.
Raca / Përkatësia etnike
Personat me prejardhje afrikano-amerikane kanë norma më të larta të tensionit të lartë të gjakut dhe të sëmundjeve të zemrës krahasuar me grupet e tjera racore. Po ashtu, individë nga komunitetet latino-amerikane, indigjene, hawaiiane dhe aziatike gjithashtu përballen me rrezik më të lartë.
Është e rëndësishme të theksohet se raca nuk është vetë një faktor rreziku, por faktorë socialë si racizmi sistemik në kujdesin shëndetësor, mungesa e sigurimeve shëndetësore dhe kostoja e lartë e ushqimit të shëndetshëm e bëjnë më të ndjeshëm komunitetet BIPOC (Black, Indigenous, and People of Color) ndaj problemeve të zemrës.
Përmbledhje e shpejtë
Sëmundja e zemrës është një term i përgjithshëm që përfshin një sërë sëmundjesh të zemrës dhe enëve të gjakut. Dëmtimi kryesor i funksionit të arterieve është shkaktuar nga grumbullimi i pllakave. Ky grumbullim mund të ndodhë si pasojë e tensionit të lartë, kolesterolit të lartë dhe pirjes së duhanit. Gjendje të tjera si diabeti, sëmundjet e veshkave dhe ato autoimune gjithashtu mund të rrisin rrezikun.
Disa faktorë të stilit të jetesës, si mungesa e aktivitetit fizik, obeziteti dhe dieta jo e shëndetshme mund të kontribuojnë në zhvillimin e sëmundjeve të zemrës. Megjithatë, mosha, gjinia dhe raca janë faktorë të pamodifikueshëm, që do të thotë se nuk mund të ndryshohen.
Nëse mendoni se mund të jeni në rrezik për sëmundje të zemrës ose po përjetoni simptoma, është mirë të konsultoheni me mjekun. Ai/ajo mund t’ju ndihmojë të filloni procesin diagnostikues dhe t’ju udhëzojë për mënyrat se si të zvogëloni rrezikun për zhvillimin ose përkeqësimin e sëmundjes.
Përmbajtja e Rrugashendetit.com është vetëm për qëllime informuese dhe edukative. Faqja jonë nuk është e destinuar të zëvendësojë këshillat, diagnozën ose trajtimin profesional mjekësor.